Του Άγγελου Συρίγου (*)
Τι συνεπάγεται το γεγονός ότι το ΝΑΤΟ αναλαμβάνει δράση στο Αιγαίο; Οι κρίσιμες παράμετροι που πρέπει να έχουμε υπόψη είναι οι εξής:
1. Το ΝΑΤΟ θα συλλέγει πληροφορίες για την περιοχή. Θα αναλάβει την αναγνώριση, παρακολούθηση και επιτήρηση του βόρειου και κεντρικού Αιγαίου. Την επιχείρηση θα διεξάγει η δεύτερη Μόνιμη Θαλάσσια Δύναμη (Standing Maritime Group 2) του ΝΑΤΟ στη Μεσόγειο. Στην πράξη, νατοϊκά πλοία θα παρακολουθούν τις τουρκικές ακτές, θα εντοπίζουν πλοιάρια με πρόσφυγες/μετανάστες και θα μεταφέρουν τις πληροφορίες στο λιμενικό και στον FRONTEX. Τα νατοϊκά πλοία δεν θα εμπλέκονται στη διαχείριση των επεισοδίων. Θα παρεμβαίνουν μόνον σε ακραίες περιπτώσεις, δηλαδή όταν θα υπάρχουν επιχειρήσεις έρευνας και διασώσεως ναυαγών.
2. Ελλάδα και Τουρκία δεν θα συμμετέχουν στη διοίκηση των επιχειρήσεων και δεν θα μπορούν να επιχειρήσουν εντός των χωρικών υδάτων και του εναερίου χώρου της άλλης πλευράς: Για να αποφευχθούν τα προφανή προβλήματα που θα προέκυπταν από τη χρόνια αντιπαράθεση των δύο χωρών, η νατοϊκή επιχείρηση έχει δύο ιδιαιτερότητες.
(α) Οι δύο παράκτιες χώρες του Αιγαίου εξαιρούνται από την ανάληψη της διοικήσεως της επιχειρήσεως. Σήμερα τη διοίκηση της δεύτερης Μόνιμης Θαλάσσιας Δυνάμεως έχουν οι Γερμανοί. Θα μπορούν να την αναλάβουν και άλλες νατοϊκές χώρες πλην Ελλάδος και Τουρκίας.
(β) Ελλάδα και Τουρκία δεν θα έχουν δικαίωμα να επιχειρούν στα χωρικά ύδατα και στον εναέριο χώρο της άλλης πλευράς.
3. Το πρόβλημα με τον ελληνικό εναέριο χώρο: Ενώ θεωρητικώς η επιχείρηση σέβεται την ελληνική κυριαρχία, υπάρχει πρόβλημα με τη διαφορά των 6 και 10 ναυτικών μιλίων μεταξύ χωρικών υδάτων και εναερίου χώρου. Από το 1960 με απόφαση της Στρατιωτικής Επιτροπής του ΝΑΤΟ (MC 66/1), για τους σκοπούς της συμμαχίας ταυτίζονται τα θαλάσσια και εναέρια σύνορα των κρατών-μελών. Αυτό σημαίνει ότι κατά τη διάρκεια της νατοϊκής επιχειρήσεως στο Αιγαίο θα γίνονται σεβαστά μόνον τα 6 από τα 10 μίλια του ελληνικού εναερίου χώρου.
4. Το πρόβλημα με τη ζώνη έρευνας διασώσεως: Με δεδομένη την τουρκική αμφισβήτηση των ορίων της ελληνικής ζώνης έρευνας διασώσεως, είναι πιθανόν να δημιουργηθούν προβλήματα στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου ως προς το ποια χώρα έχει την ευθύνη. Το θετικό για την Ελλάδα είναι ότι τα πρόσωπα που διασώζονται θα επιστρέφουν στην Τουρκία.
5. Πραγματικός στόχος είναι οι περιπολίες στην περιοχή ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία: Από τον Οκτώβριο του 2015 η Γερμανία επιμένει να ελεγχθεί η περιοχή ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία με κοινές περιπολίες. Η Ελλάδα αντιδρούσε θεωρώντας, ορθώς, ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος δεν πρέπει να γίνει στη θάλασσα αλλά επί των τουρκικών παραλίων. Σε άλλη περίπτωση κινδυνεύουν οι ζωές των μεταναστών/προσφύγων, ενώ εύκολα μετατρέπεται η επιχείρηση σε έρευνα και διάσωση ναυαγών. Με τη νατοϊκή επιχείρηση επιτυγχάνονται οι περιπολίες στην περιοχή όχι πλέον από Ελλάδα και Τουρκία αλλά από τα σκάφη των λοιπών νατοϊκών κρατών που θα έχουν δικαίωμα να επιχειρούν στα χωρικά ύδατα αμφοτέρων των χωρών.
6. Η εξαίρεση της Δωδεκανήσου από την περιοχή όπου θα λάβει χώρα η επιχείρηση: Αν και δεν αναφέρεται ρητώς στο κείμενο που έχει κυκλοφορήσει, έγινε γνωστό ότι η περιοχή όπου θα δρα η νατοϊκή δύναμη θα περιλαμβάνει, τη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο έως το Αγαθονήσι. Τα Δωδεκάνησα αφήνονται εκτός επιχειρησιακού σχεδιασμού παρότι το 25% των μεταναστευτικών ροών εντοπίζεται στην περιοχή τους. Την εξαίρεση των Δωδεκανήσων θα ζήτησε η Τουρκία για δύο λόγους.
(α) Η Τουρκία μετά την κρίση στα Ιμια δεν αναγνωρίζει τη συμφωνία οριοθετήσεως που υπέγραψε το 1932 με την Ιταλία για τα Δωδεκάνησα. Εάν αποδεχόταν τη δράση του ΝΑΤΟ στην περιοχή, θα έπρεπε είτε να αναγνωρίσει τα όρια εμμέσως, είτε να εμπλακεί σε διαρκείς αντιπαραθέσεις με την Ελλάδα για την περιοχή δράσεως των σκαφών της ακτοφυλακής κάθε χώρας.
(β) Η Τουρκία θεωρεί ότι τα Δωδεκάνησα παραμένουν αποστρατιωτικοποιημένα βάσει της συνθήκης των Παρισίων του 1947. Ακόμη και όταν αμερικανικά πολεμικά πήγαιναν παλιά στη Ρόδο για επίσκεψη, η Τουρκία διαμαρτυρόταν στις ΗΠΑ. Εάν σήμερα δεχόταν την παρουσία στρατιωτικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ, δεν θα είχε έρεισμα μετά το τέλος της επιχειρήσεως να επαναλάβει τους ισχυρισμούς της.
Το μειονέκτημα της αποφάσεως είναι ότι η εξαίρεση των Δωδεκανήσων μπορεί να μετατοπίσει απλώς τις μεταναστευτικές ροές από τη Λέσβο προς το νότιο Αιγαίο.
7. Η ομοφωνία στις αποφάσεις του ΝΑΤΟ και το δόγμα Λουνς: Στο ερώτημα εάν η απόφαση είναι καλή ή κακή πρέπει να αντιληφθούμε ότι οι αποφάσεις στο ΝΑΤΟ λαμβάνονται μόνον με ομοφωνία. Θα ήταν δύσκολο είτε για την Ελλάδα είτε για την Τουρκία να περάσουν θέσεις που καταφανώς θα δημιουργούσαν ανισορροπίες εις βάρος της άλλης πλευράς. Εξάλλου το ΝΑΤΟ από το 1980 εφαρμόζει το δόγμα Λουνς (από το όνομα του γραμματέα του ΝΑΤΟ, 1971-1984). Σύμφωνα με αυτό, η συμμαχία δεν εμπλέκεται σε διμερείς διαφορές των μελών της. Γι’ αυτό το ΝΑΤΟ δεν περιλαμβάνει στις ασκήσεις του περιοχές για τις οποίες υπάρχει διαφωνία μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας ως προς το εάν είναι αποστρατιωτικοποιημένες. Για τα δεδομένα του ΝΑΤΟ η απόφαση είναι σχετικώς ισορροπημένη και τα προβλήματά της διαχειρίσιμα.
Επιπλέον, θα είναι εξαιρετικά θετικό για την Ελλάδα να επιτευχθεί η διακοπή των ροών. Η αποτελεσματικότητα της νατοϊκής επιχειρήσεως θα κριθεί από τη συνεργασία των τουρκικών αρχών με τις νατοϊκές δυνάμεις.
8. Η Τουρκία δεν αποβλέπει στο Αιγαίο αλλά στη Συρία: Ο λόγος της αποδοχής της νατοϊκής επιχειρήσεως στο Αιγαίο από την Τουρκία δεν φαίνεται να σχετίζεται με τις ελληνοτουρκικές διαφορές. Η Τουρκία ενδιαφέρεται να παρασύρει το ΝΑΤΟ στη Συρία (όπως προσπάθησε να κάνει και με την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους). Στο Αιγαίο δείχνει απλώς πνεύμα συνεργασίας με σκοπό την υποστήριξη των ευρωπαϊκών κρατών στο μείζον πρόβλημά της: τους Κούρδους της Συρίας.
* Ο Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο.